Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

Ten artykuł należy dopracować: od 2023-05 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, Przerobić wypunktowania na narracyjny, zdaniowy tekst. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna (zwyczajowo Radiostacja Babice) – funkcjonująca w latach 1923−1945 radiostacja dużej mocy, składająca się z trzech zespołów urządzeń radiotelegraficznych:

• Stacji Nadawczej – instalacji w Starych Babicach i w Warszawie, współcześnie na styku gminy Stare Babice oraz warszawskich dzielnic Bemowo (obszary MSI Fort Radiowo i Las Bemowski) i Bielany (Radiowo);
• Stacji Odbiorczej – instalacji w Grodzisku Mazowieckim;
• Centralnego Biura Operacyjnego – zarządzania czynnościami nadawania i odbioru w Warszawie.

Historia

• 1919 − pierwsze plany Ministerstwa Poczt i Telegrafów utworzenia ogólnopolskiej, państwowej sieci radiotelegraficznej z radiostacjami w: Grudziądzu, Krakowie i Poznaniu (zasięg europejski) otraz Warszawie (zasięg międzykontynentalny)
• 4 sierpnia 1921 − podpisanie umowy między Ministerstwem Poczt i Telegrafów a amerykańską spółką Radio Corporation of America (RCA). W imieniu ministra umowę podpisali: książę Kazimierz Lubomirski, Stanisław Arct, Hipolit Gliwic i Eugeniusz Stallinger. W imieniu RCA − naczelny dyrektor RCA Edward J. Nally oraz Edwin P. Shattuck, Carl H. Ganter i David Sarnoff.
• 1922 − początek budowy przez „Towarzystwo Akcyjne Fabryki Machin i Odlewów «K. Rudzki i S-ka»":
  • Stacji Odbiorczej w Grodzisku Mazowieckim
  • Stacji Nadawczej przy forcie „Babice", na terenach między wsiami Stare Babice, Gać, Klaudyn i Wawrzyszew
• 1 października 1923 − uruchomienie radiostacji
• 17 listopada 1923 − uroczyste otwarcie radiostacji z udziałem Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego oraz Ministra Poczt i Telegrafów Jana Moszczyńskiego
• 1926 − przejście z własnego zasilania na prąd z Elektrowni Okręgowej w Pruszkowie
• 1932 − instalacja nowych lampowych nadajników produkcji Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych|Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne w Warszawie
• 1935 − powstanie Urzędu Radiotelegraficznego Babice (od 1936 Urzędu Radiotelegraficznego Boernerowo)
• 1938 − uruchomienie nadajników umieszczonych na dwóch wieżach antenowych w forcie Babice, z których transmitowano audycje Polskiego Radia dla Polonii
• 8 września 1939 − zawieszenie nadawania w czasie obrony Warszawy
• 16 września 1939 − obsadzenie radiostacji przez 3. Batalion 26. Pułku Piechoty, uzbrojony w trzy armaty przeciwpancerne, oraz 5. Baterię 54. Pułku Artylerii pod dowództwem mjr. Jacka Decowskiego
• 27 września 1939 − zajęcie radiostacji przez żołnierzy z niemieckiej 19. Dywizji Piechoty
• 1939−1945 − radiostacja wykorzystywana przez Niemców do utrzymywania łączności z okrętami podwodnymi Kriegsmarine
• jesień 1944 − włączenie radiostacji do pasa umocnień Warszawy; zainstalowanie na jednym z masztów opancerzonego stanowiska obserwacyjnego
• 16 stycznia 1945 − wysadzenie przez Niemców wszystkich wież antenowych w Babicach
• po 1945 − uruchomienie w Grodzisku Mazowieckim Stacji Nadawczo-Odbiorczej, działającej do 1956
• 1 grudnia 2017 − wpisanie pozostałości Transatlantyckiej Centrali Nadawczej do rejestru zabytków^[1]

Dane techniczne

Stacja Nadawcza

• Lokalizacja: gmina Stare Babice oraz dzielnice Bemowo i Bielany w Warszawie, fort „Babice” („Radiowo”), prostopadle do obecnej ul. Radiowej
• Powierzchnia terenu: pas długości 4 km i szerokości 0,5-1,2 km
• Liczba wież antenowych: 10
• Rodzaj wież: kratownicowe stalowe, nitowane
• Wysokość wież: 126,5 m
• Nadajniki: 2 x 200 kW systemu Alexandersona (USA)
• Producent: Radio Corporation of America
• Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla, z generatorem 500 kW
• Liczba anten: 2 nadawcze typu wielo-strojonego
• Częstotliwość: 16,4 kHz i 14,29 kHz
• Znaki wywoławcze: AXL i AXO

Obok wież antenowych wzniesiono fundamenty dla cewek i budki strażnicze z napisem „Czuwaj”. Pomiędzy wieżami nr 5 i 6 ulokowano budynki stacji. Oprócz dwóch niezależnych anten zawieszonych na wieżach pod ziemią rozpięte było dodatkowe uziemienie.

Stacja Odbiorcza

• Lokalizacja: Grodzisk Mazowiecki, willa Czerwony Dwór, rejon współczesnej ul. Radiowej
• Liczba wież antenowych: 3
• Rodzaj wież: drewniane
• Zasilanie: własna elektrownia z silnikiem Diesla z generatorem
• Liczba anten: 1 odbiorcza

Stan w XXI wieku

Budynki Stacji Nadawczej zostały zniszczone, a urządzenia techniczne pocięte na złom i wywiezione po 1945 roku. W lesie, na północny i południowy zachód od osiedla Boernerowo, znajdują się zachowane fundamenty masztów, cewek, budki strażnicze i ruiny budynków technicznych, oraz pas żelbetowych zapór przeciwpancernych (tzw. jeży) z II wojny światowej. Ocalały też bloki mieszkalne dla pracowników radiostacji, przebudowane około 2000 roku

W Grodzisku zachował się jedynie budynek portierni oraz zadrzewienie wzdłuż granicy parceli.

Stacja Nadawcza w Babicach miała swój bliźniaczy, zachowany obecnie odpowiednik − Radiostacja Varberg w Grimeton w Szwecji, w 2004 wpisana na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

W dzielnicy Bielany znajduje się obszar MSI, którego nazwa nawiązuję do Radiostacji Babice − Radiowo^[2].

W maju 2018 roku przy ulicy Radiowej w Warszawie odsłonięto trzymetrowy pomnik upamiętniający antenę Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej^[3].

W 2023 roku wydano album Radiostacja Babice 1923-1945^[4].

17 listopada 2023 roku na terenie gminy Stare Babice odbyła się Gala jubileuszu setnej rocznicy otwarcia Transatlantyckiej Centrali Radiotelegraficznej^[5]. Obecne były na niej osoby związane z upamiętnieniem Radiostacji Babice współcześnie (m.in. Marcin Łada, Mariusz Decowski, Jerzy Bogdan Raczek, Tomasz Miś)^[6], związane z ministerstwem łączności w Polsce (m.in. Marek Sawicki, Marek Rusin)^[6], a także Camilla Lugnet - dyrektor bliźniaczej stacji w Grimeton^[6].

Zobacz też

• Transatlantycki kabel telegraficzny

Przypisy

Bibliografia

• Przemysław Boguszewski, Centrala transatlantycka, [w:] „Spotkania z Zabytkami”, nr 4 (170), wydawcy: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami i «Argraf» Sp. z o.o., Warszawa 2001, s. 31-33. (ISSN 0137-222X)
• Marcin Łada, Aneta Kołaczyńska. Zapomniana rocznica, Ponad 80 lat temu w Gminie Stare Babice uruchomiono jedną z największych radiostacji na świecie!. „Gazeta Babicka”. nr 11/2004. ISSN 1428-1198. [dostęp 2009-06-28]. brak numeru strony

Linki zewnętrzne

Zobacz multimedia związane z tematem: Transatlantycka Centrala Radiotelegraficzna

• Nadajnik Babice – śladami historii
• Stowarzyszenie Park Kulturowy Transatlantycka Radiotelegraficzna Centrala Nadawcza
• Radiostacja Babice 1923−1945