Ruciane-Nida
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Przystań w Rucianem-Nidzie | |||||
| |||||
| Państwo |
| ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | piski | ||||
| Gmina | Ruciane-Nida | ||||
| Prawa miejskie | 1 stycznia 1966 | ||||
| Burmistrz | Piotr Feliński | ||||
| Powierzchnia | 17,07 km² | ||||
| Wysokość | 128 m n.p.m. | ||||
| Populacja (31.12.2017) • liczba ludności • gęstość | |||||
| Strefa numeracyjna | 87 | ||||
| Kod pocztowy | 12-220 | ||||
| Tablice rejestracyjne | NPI | ||||
Położenie na mapie gminy Ruciane-Nida  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu piskiego  | |||||
 53°39′01,07″N 21°32′59,80″E/53,650297 21,549944 | |||||
| TERC (TERYT) | 2816044 | ||||
| SIMC | 0977841 | ||||
Urząd miejski Aleja Wczasów 412-220 Ruciane-Nida | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Ruciane-Nida (do 1938 r. Rudczanny, a w latach 1938–1945 Niedersee) – miasto w Polsce, w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ruciane-Nida.
Według danych z 1 stycznia 2018 Ruciane-Nida liczyło 4579 mieszkańców[1].
Położenie
Ruciane-Nida leży w południowej części Pojezierza Mazurskiego nad jeziorami: Nidzkim i Guzianką Wielką połączonymi zbudowanym w drugiej połowie XVIII wieku Kanałem Nidzkim[3]. Przez miasto przepływa rzeka Nidka, otaczają je lasy Puszczy Piskiej. Miejscowość leży na wysokości 130 m n.p.m. i zajmuje powierzchnię 17 km²[4].
Pod względem etnograficznym Ruciane-Nida leży na Mazurach, na obszarze historycznej Galindii[5].
Historia
Początki
Początki istnienia osad Ruciane i Nida sięgają XVI/XVII wieku.
Nida to dawna osada rybacka założona przed 1595[6]. W lipcu 1639 w Nidzie gościł król Polski Władysław IV Waza[7][8]. W 1699 w miejscu osady rybackiej oraz młyna stojącego nad rzeką Nidką założono nową wieś[8]. Mieszkańcy osady trudnili się rybołówstwem oraz produkcją smoły i węgla drzewnego. W 1880 roku w Nidzie znajdował się urząd stanu cywilnego, który obejmował 335 osób.
W okolicach Rucianego już w XIV wieku działały hamernie, smolarnie, dziegdziarnie, wypalarnie węgla drzewnego. Miejscowość istniała już jako osada szkatułowa i gajówka w XVIII wieku, pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z 1595[9]. W pierwszej połowie XIX wieku była leśniczówka i niewielka osada leśna.
W drugiej połowie XIX wieku nastąpił znaczny rozwój komunikacji. W 1854 roku w Rucianem parowcem "Masovia" gościł król Prus Fryderyk Wilhelm IV[8]. W latach 1866–1869 zbudowano odcinek szosy Ruciane – Pisz, a w latach 1883–1885 uruchomiono linię kolejową Olsztyn – Ełk ze stacją w Rucianem. W 1898 roku oddano do użytku połączenie kolejowe Ruciane – Mrągowo. W 1879 roku wieku uruchomiono szlak wodny (śluza Guzianka I) prowadzący z Giżycka do Mikołajek i Pisza, co zapoczątkowało turystyczny rozwój Rucianego[8]. Po I wojnie światowej Ruciane odwiedzało ok. 12 tys. osób rocznie, co czyniło je jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych w dawnych Prusach Wschodnich.
Po II wojnie światowej
Po II wojnie światowej uruchomiono pierwszy przenośny tartak w Wejsunach, następnie przystąpiono do odbudowy tartaku w Nidzie i w Rucianem. W 1949 roku rozpoczęła się budowa Zakładu Płyt Pilśniowych i Wiórowych. Po pięcioletniej budowie uruchomiono pierwszy wydział produkcyjny – wytwórnię płyt pilśniowych, w roku następnym – płyt twardych, a w kolejnych drugi wydział płyt wiórowych oraz w 1963 roku ostatni produkujący płyty laminowane. W szczytowym okresie w zakładzie zatrudnionych było ponad 1500 osób. Dzięki zakładom następował wzrost liczby ludności i rozwój infrastruktury, budownictwa mieszkalnego, handlu, usług i transportu[8].
Powstanie zakładu spowodowało szybki rozwój Rucianego i Nidy oraz przyczyniło się do urbanizacji obu miejscowości. Jesienią 1954 zniesiono gminę Ukta w powiecie mrągowskim, do której należały Ruciane i Nida, a utworzono gromadę Ruciane składającą się z Rucianego i Nidy[10]. 1 stycznia 1955 gromadę Ruciane przeniesiono do powiatu piskiego[11]. 1 stycznia 1958 gromada Ruciane otrzymała prawa osiedla (a więc równocześnie Ruciane i Nida ustanowiły wspólny organizm aczkolwiek o nazwie Ruciane)[12]. W 1961 roku powierzchnia osiedla wynosiła 20,47 km² i liczyło 2921 mieszkańców[13].
1 stycznia 1966 roku osiedlu Ruciane nadano prawa miejskie, a nowe miasto otrzymało nazwę Ruciane-Nida[14][8]. W skład obszaru miejskiego oprócz dwóch głównych części: Rucianego i Nidy weszły Guzianka, Dybówek I, Dybówek II oraz Pólko, Wola Ratajowa i Zdróżno[potrzebny przypis]. 1 stycznia 1966 roku liczba mieszkańców wynosiła 3050 osób.
W 1973 roku, w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju, utworzono gminę Ruciane-Nida. 1 stycznia 1972 do miasta Ruciane-Nida włączono wieś Kowalik a także jeziora Guzianka Duża, Guzianka Mała i Koś-Koik, część jeziora Nidzkiego oraz 814 ha terenów leśnych należących do Nadleśnictwa Ruciane[15].
W latach 1975–1998 Ruciane-Nida leżało w województwie suwalskim.
Demografia
Miasto w 2012 roku liczyło 4766 mieszkańców[16].
- Piramida wieku mieszkańców Rucianego-Nidy w 2014 roku[1].
Transport i komunikacja
Ruciane-Nida położone jest przy linii kolejowej nr 219 Olsztyn – Szczytno – Ełk. Na terenie miasta znajdują się dwa przystanki kolejowe: Ruciane-Nida i Ruciane-Nida Zachód. Przez miasto przebiegają drogi prowadzące do Szczytna (droga krajowa nr 58), Pisza (droga krajowa nr 58) i Piecek (droga wojewódzka nr 610). W okresie letnim w mieście funkcjonują przystanie statków pasażerskich, skąd wypływają rejsowe statki do Leśniczówki Pranie, Mikołajek i Giżycka.
Edukacja
- Szkoła Podstawowa nr 1
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego
- Zespół Szkół Samorządowych im. Agnieszki Osieckiej
- Zespół Szkół Leśnych w Rucianem-Nidzie
Atrakcje turystyczne i zabytki
- Kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej przy ul. Dworcowej 32 – obiekt pochodzi z początku XX wieku. Do 1947 roku był siedzibą ewangelickiego okręgu duszpasterskiego, wydzielonego z parafii Ukta w 1907 roku. Dnia 11 lipca 1947 r. decyzją wojewody olsztyńskiego został przekazany katolikom[17][18].
- Wyłuszczarnia nasion im. Zdzisława Borońskiego przy ul. Dworcowej – obiekt zbudowano w latach 1890–1892. Była to największa wyłuszczarnia w Prusach Wschodnich. W czasie drugiej wojny światowej suszono w niej tytoń dla wojska, a także przechowywano wino dla Hermanna Göringa, którego kwatera znajdowała się w nieodległym Szerokim Borze[19].
- Śluza Guzianka, zespół śluz komorowych Guzianka I (wybudowana w 1879 roku, przebudowana w 1899 roku[20]) i Guzianka II (wybudowana w 2020 roku[20])
- Kompleks fortyfikacji z przełomu XIX / XX w. wchodzących w skład Węzła obronnego Ruciane.
- „Willa Andersa” przy ul. Dworcowej – wybudowana na początku XX wieku willa należała do rodziny wschodniopruskiego przedsiębiorcy Richarda Andersa. Wokół obiektu znajdują się pozostałości parku, w którym kiedyś hodowano rzadkie gatunki drzew i krzewów (obecnie można jeszcze zobaczyć: jodły nikko, jodły kalifornijskie czy cisy). Dzięki staraniom Stowarzyszenia na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” willa została wpisana do Rejestru Zabytków Województwa Warmińsko-Mazurskiego[21].
- „Willa Strobla” przy ul. Żeglarskiej – willa zbudowana prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku (obecnie – po przebudowie w czasach PRL – w znacznym stopniu zatraciła pierwotny wygląd). Przez mieszkańców Rucianego – Nidy nazywana też „ambasadą”. Według informacji zamieszczonych w przedwojennym przewodniku autorstwa Mieczysława Orłowicza należała do malarza o nazwisku Strobel[22]. Ten zaś miał ją odkupić od innego malarza – Wiessmanna[23]. Ani Orłowicz, ani inni autorzy nie podają żadnych dodatkowych informacji o właścicielach obiektu i tym samym znane są jedynie ich nazwiska. Tajemnicza postać Strobla zainspirowała olsztyńskiego prozaika Włodzimierza Kowalewskiego, który stworzył jego fikcyjny życiorys i jako Martina Stiebla uczynił bohaterem swojej mikropowieści pt. „Powrót do Breitenheide”.
- „Borejszówka” przy ul. Słowiańskiej 19 – drewniany dom wybudowany w latach 20. XX wieku, o charakterystycznym dachu w kształcie odwróconej łodzi, nazwany od Jerzego Borejszy, który pomieszkiwał w nim na początku lat 50. XX wieku[24]. Założyciel "Czytelnika" przyjmował tutaj wielu gości, w tym: Józefa Cyrankiewicza, Karola Małłka, Pabla Neruda – chilijskiego poetę, późniejszego laureata literackiej Nagrody Nobla, a także Julię „Lunę” Brystiger – dyrektor Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego[25].
- „Mazurek” przy ul. Aleja Wczasów 15 – drewniany dom wybudowany w latach 20. XX wieku na terenie ówczesnego Kurhausu Rudczanny (obecnie ośrodek wczasowy "Perła Jezior"). W założeniu miał stanowić dodatkową atrakcję dla przybywających turystów. Łączy w sobie wiele elementów charakterystycznych dla budownictwa mazurskiego: podcienie szczytowe i boczne, pazdur itp[24].
- Wieża wodna przy ul. Dworcowej – została zbudowana ok. 1884 roku i służyła do zasilania parowozów. Jest najstarszym przykładem architektury kolejowej w mieście[26].
- Parowozownia pomocnicza przy ul. Aleja Wczasów – dwustanowiskowa parowozownia została wzniesiona ok. 1898 roku. W czasach PRL wnętrze budynku zostało zaadaptowane na biura i stołówkę ośrodka wczasów wagonowych[26].
- Cmentarz komunalny przy ul. Cichej – został założony w 1909 roku, kiedy w Rucianem zamieszkał na stałe pastor[27]. Na terenie cmentarza znajduje się kwatera wojenna z czasów pierwszej wojny światowej i grobowiec Richarda Andersa oraz jego rodziny[28].
Pomniki przyrody i ścieżki dydaktyczne
- Sosna „Lira” przy ul. Aleja Wczasów – ponad 200-letnia sosna pospolita (Pinus sylvestris L.) w kształcie liry. Jej wysokość wynosi 33 metry, a obwód 305 centymetrów.
- Dąb "Dobko" przy ul. Dworcowej (naprzeciwko wyłuszczarni nasion) – ponad 300-letni dąb szypułkowy (Quercus robur L.) o wysokości 29 metrów i obwodzie 550 centymetrów. Kilkadziesiąt metrów dalej rósł drugi dąb szypułkowy w zbliżonym wieku. W 2005 roku został ścięty z powodu uschnięcia. Jego pień pozostawiono na miejscu.
- Ścieżka dydaktyczna „Wokół jeziora Chudek” – ścieżka o długości 1,6 km. Zaczyna się przy Wyłuszczarni nasion im. Zdzisława Borońskiego w Rucianem – Nidzie i wiedzie wokół zarastającego jeziorka Chudek[29].
- Ścieżka dydaktyczna „Ruciański las – szlakiem starych dębów” – ścieżka składa się z dwóch pętli o długości 1 i 2,5 kilometra. Wiedzie przez półwysep otoczony jeziorami: Guzianka Wielka, Guzianka Mała i Gaik[29].
Galeria
-
Wjazd do Rucianego-Nidy od strony Mrągowa -
Jezioro Nidzkie, ośrodek PTTK „U Andrzeja” -
Ulica Dworcowa w Rucianem -
Domy przy al. Wczasów -
Kanał Nidzki -
Most kolejowy nad Kanałem Nidzkim, widok w stronę Jeziora Nidzkiego -
Wnętrze zabytkowej części wyłuszczarni nasion -
Schron bojowy przy Kanale Nidzkim -
Ruiny Zakładu Płyt Pilśniowych i Wiórowych -
Urząd Miasta i Gminy
Przypisy
- ↑ a b c Ruciane-Nida w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12] , liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 r.
- ↑ M.M. Orłowicz M.M., Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991, s. 65 .
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: GUS, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507 .
- ↑ Cień historii. Ziemia zapomnianych Galindów – Ruciane-Nida. mazury24.eu, 2020-01-23. [dostęp 2022-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-19)]. Cytat: Urocza miejscowość na Mazurach, dziś kojarzona z turystyką i odpoczynkiem. Jednak przed wiekami te tereny tętniły życiem dawnych Prusów i potężnego plemienia Galindów. (pol.).
- ↑ Sylwia Kulczyk, Edyta Tomczyk, Tomasz Krzywicki, Jacek Tokarski, Mazury. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała, Pascal, 2008, s. 95.
- ↑ Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2, 2006, s. 231
- ↑ a b c d e f KrzysztofK. Siemieński KrzysztofK., Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, RafałR. Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 76, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
- ↑ Piotr Skurzyński "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna" Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 323
- ↑ Uchwała Nr 18 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu mrągowskiego; w ramach Zarządzenia Nr 13 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 20 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)
- ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252 (§9b)
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 279
- ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967
- ↑ Dz.U. z 1965 r. nr 54, poz. 334
- ↑ Dz.U. z 1971 r. nr 15, poz. 152
- ↑ GUS. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-27].
- ↑ K.K. Bielawny K.K., Dzieje parafii Nawiady, Ukta, Piecki i Ruciane w latach 1397–2000, Olsztyn 2009, s. 90–91 .
- ↑ G.G. Jasiński G.G., Zmiany w sieci parafialnej Kościoła ewangelickiego na Mazurach w XIX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3, 2001, s. 397 .
- ↑ S.S. Fura S.S., Wyłuszczarnia Nasion im. Zdzisława Borońskiego w Rucianem-Nidzie, „Znad Pisy”, nr 16, 2007, s. 176–178 .
- ↑ a b KrzysztofK. Siemieński KrzysztofK., Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, RafałR. Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 73, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
- ↑ Wnioski o wpis do rejestru zabytków, https://sadybamazury.wordpress.com/2009/02/12/wnioski-o-ochrone/, 17.04.2016.
- ↑ M.M. Orłowicz M.M., Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991, s. 125 .
- ↑ W.W. Kujawski W.W., Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2007, s. 426 .
- ↑ a b P.P. Olszak P.P., Najstarsza chata mazurska, „Znad Pisy”, nr 11, 2002, s. 83 .
- ↑ W.W. Kass W.W., Borejsza i „Borejszówka”, „Jaćwież”, nr 23, 2003, s. 42 .
- ↑ a b S.S. Jasiński S.S., A.A. Żywiczyński A.A., Węzeł kolejowy w Piszu (cz. II), „Znad Pisy”, nr 11, 2002, s. 113–114 .
- ↑ K.K. Bielawny K.K., Nekropolie w granicach parafii ewangelickich Nawiady, Piecki i Stara Ukta przed 1945 r., „Znad Pisy”, nr 15, 2006, s. 205 .
- ↑ KrzysztofK. Siemieński KrzysztofK., Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, RafałR. Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 78, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
- ↑ a b E.E. Łopatko-Pomianek E.E., A.M.A.M. Ptak A.M.A.M., Zapraszamy na ścieżki edukacyjne! [online], 24 kwietnia 2016 .
Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona Urzędu Miasta i Gminy
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miasta i Gminy
- Rudczany, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 908 .
- Nida (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 37 .
- p
- d
- e
| Miasta na prawach powiatu | |
|---|---|
| Miasta powiatowe | |
| Miasta gminne |
- p
- d
- e
Gmina Ruciane-Nida
- Siedziba gminy:Ruciane-Nida
| Miasto |
|
|---|---|
| Wsie |
|
| Kolonie |
|
| Przysiółek |
|
| Osady |
|
| Osady leśne |
|
| Integralne części wsi |
|
- p
- d
- e
| Miasta |
|
|---|---|
| Gminy miejsko-wiejskie |
|
- p
- d
- e
Powiat piski (1945–1975)
- Siedziba powiatu – Pisz
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
