Jan Konstanty Żupański

Jan Konstanty Żupański na drzeworycie Juliana Schübelera (1882)

Data i miejsce urodzenia

1803, 1804 lub 1806
Poznań

Data i miejsce śmierci

30 grudnia 1883
Poznań

Zawód, zajęcie

księgarz, wydawca

Multimedia w Wikimedia Commons

Jan Konstanty Żupański (ur. w czerwcu 1804 (lub w 1803 albo 30 czerwca 1806^[1]) w Poznaniu, zm. 30 grudnia 1883 tamże) – polski księgarz i wydawca.

Życiorys

Pochodził ze spolonizowanej rodziny kupców greckich o nazwisku Zupanos, osiadłych w Wielkopolsce w II poł. XVIII w. W latach 1818–1826 uczęszczał do Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Berlińskim (1826–1830). Pracował jako aplikant przy Wyższym Sądzie Krajowym w Berlinie do 1835, udzielał się jednocześnie jako publicysta i tłumacz. W 1835 wrócił na stałe do Poznania, aby przejąć majątek po śmierci ojca. Początkowo zajmował się tłumaczeniem z języka niemieckiego dzieł ekonomicznych, następnie – wykorzystując odziedziczony po ojcu znaczny kapitał – 11 listopada 1839 w domu przy Starym Rynku 8 otworzył księgarnię nakładową. Wkrótce rozwinął jednoczesną działalność wydawniczą. W 1842 uruchomił wypożyczalnię książek polskich i francuskich oraz dział antykwaryczny. Podróżował w sprawach służbowych do Paryża i Brukseli.

Współpracował z Towarzystwem Naukowej Pomocy. Był jednym z inicjatorów powołania w 1857 roku Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk oraz Towarzystwa Czytelni Ludowych. Należał do Kasyna Polskiego w Bazarze. W 1848 roku znalazł się w szeregach polskiej Gwardii Narodowej w Poznaniu.

Był członkiem Towarzystwa Przemysłowego Polskiego w Poznaniu w 1860 roku^[2].

W 1861 roku ożenił się z Katarzyną z Duszyńskich (Greczynką z pochodzenia) (od 1861) miał syna Stefana.

Zmarł 30 grudnia 1883 roku, pochowany został według obrządku greckiego na cmentarzu parafialnym św. Marcina (dziś nieistniejący) dnia 2 stycznia 1884 roku.

W Poznaniu istnieje Antykwariat Naukowy nazwany jego imieniem oraz ulica znajdująca się na Wildzie.

Wydawnictwo

Wydawnictwo rozpoczęło swoją działalność wraz z powstaniem księgarni. Nie posiadał własnej drukarni, więc drukował u innych, ale zawsze dbał o jednolity profil tematyczny i o jak najlepszą szatę edytorską. Samodzielnie dbał o kolportaż swych wydawnictw, a pisarzom wypłacał wynagrodzenia bez umowy, cierpliwie czekając na rękopisy.

Profil wydawniczy

Publikował dzieła polskich literatów i uczonych, działających w kraju lub za granicą. Żupański, jak inni polscy księgarze, przemycał lub tajnie drukował emigracyjne broszury polityczne lub gazety, głównie ugrupowania demokratycznego. Nigdy nie został z tego powodu zatrzymany lub karany. Środki na cenne wydawnictwa dla kultury polskiej zdobywał drukując chodliwe dewocjonalia oraz broszurowe pozycje beletrystyczne dla masowego odbiorcy. Poza tym wydawał: dzieła naukowe, podręczniki szkolne, powieści, opowiadania, poezje, pamiętniki.

Wydawał pięknie ilustrowane edycje poezji: Lenartowicza, Mickiewicza, Pola i Malczewskiego. Od 1853 roku rozpoczął, w ścisłym porozumieniu z autorem, wydawanie wszystkich dzieł Lelewela, ogółem 40 tomów. Podjął również inicjatywę wydawania serii „Pamiętniki z XVIII wieku”.

W wysokiej klasy szacie edytorskiej ukazywały się dzieła Lelewela, Kraszewskiego, Mickiewicza, Lenartowicza, Pola i innych, a także nowsze pamiętniki m.in. Kitowicza, Kołłątaja i Wybickiego.

Profil ilościowy

w latach 1839-1852 wydał 93 tytuły w 105 tomach, razem około 1000 arkuszy druku; przeważała pod względem tematycznym historia (15 tytułów) i poezja (12 tytułów),
w latach 1853-1865 wydał 237 tytułów w 267 tomach, w sumie 3300 arkuszy druku,
w latach 1866-1878 wydał 211 tytułów w 253 tomach,
w latach 1879-1884 wydał 64 tytuły w 75 tomach, około 1000 arkuszy druku.

W ciągu niemal pół wieku pracy uczynił ze swojej firmy czołowe wydawnictwo wielkopolskie II połowy XIX wieku. Wydał ok. 600 tytułów w ok. 700 tomach i ok. 9400 arkuszach wydawniczych.

Wybrane tłumaczenia

Romuald Hube, Wywód praw spadkowych słowiańskich - przetłumaczył na język niemiecki, wydanie polskie 1832, niemieckie 1836 (nakładem braci Scherk),
A. Block, Uwagi o gospodarstwie - 4 tomy, tłumaczone w latach 1836-1838,
Henryk Knott, O uprawie lasów - tłumaczone w latach 1836-1838,

Wybrane wydania (układ alfabetyczny)

Alighieri Dante, Boska komedia - wydanie w przekładzie A. Stanisławskiego,
Barzykowski Stanisław, Historia powstania listopadowego - wydanie 5-tomowe,
Cegielski Hipolit, Nauka poezji (5 wydań),
Darowski Aleksander Weryha, Przysłowia polskie odnoszące się do nazwisk szlacheckich i miejscowości,
Dzierżykraj-Morawski Franciszek, Pisma zbiorowe wierszem i prozą - wydanie 4-tomowe,
Jarochowski Kazimierz:
- Dzieje panowania Augusta II - wydanie z 1856 r.,
- Literatura poznańska,
- Opowiadania i studia historyczne,
Jeż Teodor Tomasz, Hryhor serdeczny - wydanie z 1874 r.,
Kołłątaj Hugo, Pamiętniki o stanie duchowieństwa katolickiego polskiego i innych wyznań połowy XVIII wieku- przygotowane z rękopisu w 1840,
Kraszewski Józef Ignacy:
- Dziadunio - wydanie z 1869 r.,
- Pamiętnik anegdotyczny z czasów Stanisława Augusta,
- Polska w czasach trzech rozbiorów - cykl historyczny,
- Przed burzą - wydanie z 1867 r.,
- Rachunki,
Lelewel Joachim:
- Geografia, opisanie krajów polskich,
- Korespondencja Lelewela z Karolem Sienkiewiczem i listy do rodzeństwa pisane,
- Polska, dzieje i rzeczy jej - 20 tomów zbiorowego wydania dzieł tegoż autora, wydawanych od 1853 r. do 1865 (ostatni tom wyszedł po śmierci Lelewela),
Libelt Karol, Pisma pomniejsze - 6 tomów wydanych w latach 1849-1851,
Łukaszewicz Józef, Dzieje kościołów wyznania katolickiego w dawnej Małej Polsce - wydanie z 1853 r.,
Mickiewicz Adam, Literatura Słowiańska - 3 wydanie z 1865 r.,
Mochnacki Maurycy, Pisma wszystkie - 5 tomowe wydanie z 1865 r.,
Morawski Teodor, Dzieje narodu polskiego - wydanie 5-tomowe,
Rymarkiewicz Jan, Nauka prozy (5 wydań),
Siemieński Lucjan, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie - wydanie ilustrowane przez Władysława Mottego,
Skarbek Fryderyk, Dzieje Polski - 3-tomowe wydanie,
Starożytności Polskie - słownik encyklopedyczny, wydany wraz z Jędrzejem Moraczewskim i Antonim Poplińskim, tom pierwszy nakładem J.K. Żupańskiego w 1842,
Syga J. A., Geografia dawnej Polski,
Waga Teodor, Historia królów i książąt polskich,
Zacharasiewicz J., Królewskie krzesło - wydanie z 1878,
Żychliński Ludwik, Obraz w machinacji mocarstw ościennych przeciw Polsce - wydanie z 1864 r.,
Żywot Benwenuta Celliniego - wydanie w tłumaczeniu Hieronima Feldmanowskiego,
pamiętniki: Pauliny Wilkońskiej, Fryderyka Skarbka, J.U.Niemcewicza, H. Zalewskiego, J. Falkowskiego i M. Budzyńskiego.
monografie z zakresu historii literatury autorstwa: Wojciecha Cybulskiego, Jana Rymarkiewicza.

Przypisy

↑ Z ksiąg obywatelstwa (s. 205). Kronika Miasta Poznania 9-10/1923. [dostęp 2012-07-08]. (pol.).
↑ Pamiętnik Jubileuszowy Towarzystwa Przemysłowego w Poznaniu 1848-1923, Poznań 1923, s. 10.