Bitwa pod Szydłowcami i Sidorowem

Bitwa pod Szydłowcami
i Sidorowem

Wojna polsko-bolszewicka
Czas	16–26 lipca 1920
Miejsce	pod Szydłowcami i Sidorowem
Terytorium	II Rzeczpospolita
Przyczyna	ofensywa Frontu Płd.-Zach.
Wynik	zwycięstwo Ukraińców
Strony konfliktu
Polska  Ukraińska RL  Rosyjska FSRR
Dowódcy
gen. Ołeksandr Udowyczenko
Siły
3 Żelazna DS 41 Dywizja Strzelców 115 pułk kawalerii
brak współrzędnych

Walki nad Zbruczem
11 – 24 lipca 1920

Bitwa pod Szydłowcami i Sidorowem – walki walczącej po stronie polskiej ukraińskiej 3 Żelaznej Dywizji Strzelców gen. Ołeksandra Udowyczenki z sowiecką 41 Dywizją Strzelców i 115 pułkiem kawalerii w okresie ofensywy Frontu Południowo-Zachodniego w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Sytuacja ogólna

26 maja na Ukrainie wojska sowieckiego Frontu Południowo-Zachodniego przeszły do ofensywy, a już 5 czerwca trzy dywizje sowieckiej 1 Armii Konnej Siemiona Budionnego przełamały trwale polski front pod Samhorodkiem na odcinku obrony grupy gen. Jana Sawickiego^[3][4]. W ostatnich dniach czerwca poszczególne związki operacyjne Frontu Ukraińskiego, dowodzonego już przez gen. Edwarda Rydza-Śmigłego, ugrupowane były w następujący sposób: Armia Ukraińska gen. Omelianowicza-Pawlenki skupiona była nad Dniestrem, w kierunku granicy z Rumunią, 6 Armia gen. Wacława Iwaszkiewicza-Rudoszańskiego zajmowała odcinek frontu Dniestr–Chmielnik–Lubar, nowo sformowana 2 Armia gen. Kazimierza Raszewskiego znajdowała się na linii rzek Słucz i Horyń, a 3 Armia gen. Edwarda Rydza-Śmigłego rozlokowana była nad Uborcią^[5][6].

27 czerwca 1 Armia Konna przełamała polską obronę na Słuczy na południe od Zwiahla, na odcinku bronionym przez I Brygadę Piechoty (rez.). Kawaleria Budionnego wdarła się w lukę między lewym skrzydłem 6 Armii, a grupą gen. Leona Berbeckiego z 2 Armii^[7]. 29 czerwca dowództwo polskiego Frontu Ukraińskiego przygotowało plan uderzenia na sowiecką 1 Armię Konną. Polski plan pobicia 1 Armii Konnej pod Korcem nie powiódł się i 2 lipca strona polska zaniechała działań ofensywnych w tym rejonie^[8]. 3 lipca 1 Armia Konna sforsowała Horyń i rozpoczęła się kilkudniowa bitwa pod Równem zakończona porażką 2 Armii gen. Kazimierza Raszewskiego. Nie zdołano rozbić 1 Armii Konnej ani zadać takich strat, które wyraźnie obniżyłyby jej wartość bojową^[9][10].

9 lipca Naczelne Dowództwo WP wydało dyrektywę operacyjną do kontrofensywy. Wyznaczała ona rubież ostatecznego odwrotu wojsk walczących na Ukrainie. Wojska Frontu Południowo-Wschodniego miały przyjąć następujące ugrupowanie: 2 Armia miała zająć rejon Łuck–Rożyszcze, 3 Armia rejon Kołki–Rafałówka. 6 Armia miała osłaniać linię Zbrucza, a siły główne utrzymywać w rejonie Brody–Zbaraż^[11].

Walki pod Szydłowcami i Sidorowem

W drugiej dekadzie lipca oddziały sowieckiej 41 Dywizji Strzelców dotarły do Zbrucza w rejonie Husiatyna. Jej oddziały rozpoznawcze zaczęły szukać luk we froncie 6 Armii. Dowódca sowieckiej dywizji uznał, że słabo broniony jest styk między broniącą Husiatyna grupą płk. Wacława Pażusia a oddziałami ukraińskiej 3 Żelaznej Dywizji Strzelców, walczącej po stronie polskiej w rejonie Szydłowce – Sidorów^[12]. 19 lipca dwie brygady i pułk kawalerii 41 Dywizji Strzelców opanowały przedmoście Husiatyna i po przejściu na zachodni brzeg rzeki rozwinęły natarcie na Sidorów.

 Osobny artykuł: bitwa pod Husiatynem.

Oddziały ukraińskie gen. Ołeksandra Udowyczenki powstrzymały natarcie, przeszły do kontrataku i odrzuciły przeciwnika pod Szydłowce. Tu kontratak załamał się, a sowiecka 41 Dywizja Strzelców wzmocniła w tym rejonie swoje siły i 20 lipca wznowiła natarcie na Sidorów. Również ono zostało przez Ukraińców załamane^[12].

23 lipca dowódca sowieckiej dywizji zmienił taktykę działania i, celem obejścia ugrupowania bojowego ukraińskiej „żelaznej” dywizji, uderzył na Husiatyn. Znajdujący się w tym czasie w mieście polski Lwowski batalion etapowy nie wytrzymał uderzenia 123 Brygady Strzelców wspartej 115 pułkiem kawalerii i wycofał się z miasta. Sowieci zajęli Husiatyn i rozwijali natarcie na południe od linii kolejowej Husiatyn – Czortków. Kontratakujący 3 Łódzki batalion etapowy został rozbity kozacką szarżą, a Sowieci wyszli na skrzydło ukraińskiej 3 Żelaznej DS^[13]. 24 lipca Ukraińcy w walce utracili Sidorów. Podczas odwrotu sowiecki 115 pułk kawalerii otoczył ukraiński 20 kureń i zniszczył go. Oficerowie kurenia zginęli w walce bądź zostali zamordowani. Idący ze spóźnioną odsieczą ukraiński 3 pułk kawalerii odrzucił kawalerię sowiecką, a wziętych do niewoli komunistów rozstrzeliwano na miejscu. 25 lipca oddziały gen. Udowyczenki rozbiły 123 Brygadę Strzelców i zmusiły ją do odwrotu za Zbrucz. Ukraińska dywizja odbiła też utracony przez Polaków Husiatyn. Jednak z uwagi na sytuację ogólną na froncie, a szczególnie w wyniku porażki 12 Dywizji Piechoty pod Wołoczyskami, wieczorem 26 lipca Ukraińcy wycofali się za Seret^[12], obsadzając jego brzeg od Dniestru do Janowa^[14].

Bilans walk

Bitwa zakończyła się taktycznym zwycięstwem Ukraińców. Straty Rosjan wyniosły około 40 żołnierzy zabitych i trzech wziętych do niewoli. Straty po stronie ukraińskiej to pięciu oficerów i 24 szeregowych zabitych i rannych, a zaginionych około 20 żołnierzy^[14]. Twarda obrona części linii Zbrucza przez Ukraińców przyniosła stronie polskiej korzyść w postaci skutecznego przyhamowania ofensywnych zapędów 14 Armii, a tym samym nie powiódł się plan Jegorowa wyrzucenia Polaków za San^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Mieczysław Biernacki: Działania Armji Konnej Budiennego w kampanji polsko-rosyjskiej 1920 r. 26 V-20 VI 1920. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1924.
• Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
• Dariusz Faszcza: 54 pułk piechoty Strzelców Kresowych. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-08-9.
• Marian Kukiel: Bitwa pod Wołoczyskami: (11-24 lipca 1920). Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo – Wydawniczy, 1923, seria: Studja Taktyczne z Historji Wojen Polskich 1918 – 21, Tom I.
• Józef Kula: Zarys historji wojennej 54-go pułku strzelców kresowych. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Otton Laskowski (red.): Encyklopedia wojskowa. T. VII. Warszawa: Wydawnictwo Towarzystwa Wiedzy Wojskowej i Wojskowego Instytutu Naukowo-Wydawniczego, 1939.
• Włodzimierz Nowak: Samhorodek – Komarów 1920. Walki jazdy polskiej z konnicą Budionnego, maj – wrzesień 1920. Warszawa: Bellona SA, 2010. ISBN 978-83-11-11897-3.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
• Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
• Adam Przybylski: Wojna polska 1918–1921. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1930.
• Kazimierz Raszewski: Wspomnienia z własnych przeżyć do końca roku 1920. Poznań: Księgarnia Wysyłkowa i Wydawnicza Józef Liczbiński, 1938.
• Lech Wyszczelski: Kampania ukraińska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2009. ISBN 978-83-7543-066-0.
• Lech Wyszczelski: Kijów 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona SA, 2008. ISBN 978-83-11-11431-9.